چگونه اندومتریوز با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود؟

آندومتریوز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنان در سنین باروری است که می‌تواند باعث دردهای شدید لگنی، قاعدگی‌های دردناک و حتی ناباروری شود. در این بیماری بافتی شبیه آندومتر (بافت داخلی رحم) در خارج از رحم رشد می‌کند و ممکن است تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، روده و مثانه را درگیر کند. تشخیص دقیق این بیماری در مراحل اولیه نقش زیادی در کنترل علائم و پیشگیری از عوارض دارد. یکی از ابزارهای تصویربرداری رایج برای بررسی آندومتر خارج رحم سونوگرافی است؛
در این روش متخصص رادیولوژی با دقت ساختارهای لگنی، تخمدان‌ها و دیواره رحم را بررسی می‌کند تا وجود ضایعات را شناسایی کند. مواردی که سونوگرافی در آنها مؤثر است:
تشخیص آندومتریوما (کیست‌های آندومتریوزی تخمدان) این ضایعات معمولاً ظاهر مشخصی در سونو دارند.
بررسی ضایعات عمقی لگنی مانند درگیری دیواره رحم یا ناحیه رکتوواژینال.
ارزیابی چسبندگی‌ها و تغییرات آناتومیک بین رحم و تخمدان، که در آندومتر خارج رحم پیشرفته مشاهده می‌شود.
پایش اثر درمان دارویی یا جراحی در بیماران مبتلا.

شایع‌ترین علائم عبارتند از:
درد شدید قاعدگی: درد لگنی و کرامپی قبل و در حین قاعدگی که معمولاً هر ماه شدیدتر می‌شود و به داروهای معمول پاسخ نمی‌دهد.
درد مزمن لگنی: دردی مداوم و مبهم در ناحیه لگن که در تمام طول ماه ممکن است باقی بماند و با فعالیت یا نشستن تشدید شود.
درد هنگام رابطه جنسی (دیس‌پارونیا): احساس درد در عمق واژن یا لگن حین یا پس از نزدیکی به‌دلیل درگیری بافت‌های داخلی با آندومتر خارج رحم.
اختلالات گوارشی: نفخ، اسهال یا یبوست به‌ویژه در زمان پریود؛ معمولاً نشانه درگیری روده با بافت آندومتر است.
علائم ادراری: سوزش، درد یا وجود خون در ادرار در روزهای قاعدگی در اثر درگیری مثانه یا لوله‌های حالب.
قاعدگی‌های غیرطبیعی: خونریزی‌های سنگین، طولانی یا لکه‌بینی پیش از شروع پریود که ناشی از تغییرات هورمونی و التهاب لگن است.
ناباروری یا دشواری در بارداری: آندومتر خارج رحم می‌تواند باعث چسبندگی و انسداد لوله‌های فالوپ شود و مسیر لقاح را مختل کند.
خستگی مزمن و ضعف عمومی: التهاب مداوم و درد طولانی‌مدت موجب احساس بی‌حالی و کم‌خوابی و کاهش تمرکز در طول روز می‌شود.

تشخیص این مشکل نیازمند ارزیابی دقیق بالینی و استفاده از تکنولوژی‌های تصویربرداری پزشکی است. متداول‌ترین روش‌های تشخیص عبارتند از:
معاینه بالینی توسط متخصص زنان: پزشک با لمس ناحیه لگن و بررسی حساسیت و وجود توده‌ها یا چسبندگی‌ها به مشکوک بودن آندومتر خارج رحم پی می‌برد.
سونوگرافی ترانس‌واژینال (Transvaginal): دقیق‌ترین سونوگرافی برای یافتن کیست‌های آندومتریوما و ضایعات عمقی لگن است و نخستین انتخاب در بررسی بیماران محسوب می‌شود. مراکز مجهزی برای انجام سونوگرافی واژینال در شرق تهران وجود دارد که با دستگاه‌های پیشرفته و تفسیر تخصصی رادیولوژیست‌ها امکان تشخیص دقیق ضایعات آندومتریوزی را فراهم می‌کنند. این روش به‌ویژه برای بانوان دارای علائم درد لگن و ناباروری اهمیت فراوانی دارد.
سونوگرافی شکمی: برای بیمارانی که انجام سونوگرافی واژینال ممکن نیست، از طریق شکم انجام می‌شود؛ دقت کمتر دارد ولی تصویری کلی از لگن ارائه می‌دهد.
MRI لگن: روشی غیرتهاجمی برای مشاهده ضایعات عمقی‌تر به‌ویژه در مناطق غیرقابل‌دسترس با سونوگرافی؛ وضوح بالای بافتی دارد.
لاپاراسکوپی تشخیصی: دقیق‌ترین روش تشخیص آندومتر خارج رحم در آن پزشک با دید مستقیم داخل شکم ضایعات را مشاهده و نمونه‌برداری می‌کند.
آزمایش‌های خونی (نشانگر CA-125): افزایش این نشانگر ممکن است در بیماران مبتلا دیده شود اما به‌تنهایی برای تشخیص کافی نیست و صرفاً کمک‌کننده است.

نشانه‌های سونوگرافی این عارضه بسته به محل درگیری و شدت بیماری متفاوت‌اند اما چند الگوی مشخص وجود دارد که برای رادیولوژیست‌های باتجربه بسیار معنادار است. در ادامه مهم‌ترین علائم قابل مشاهده در سونوگرافی ترانس‌واژینال (TVS) و گاهی سونوگرافی شکمی آورده شده‌اند:
کیست آندومتریوما تخمدان: دیده‌شدن کیست با اکو داخلی یکنواخت و ظاهری شبیه «شیشه مات»؛ نشانه‌ بارز تجمع خون قدیمی در ضایعات آندومتر خارج رحم است.
چسبندگی و محدودیت حرکتی رحم و تخمدان‌ها: اندام‌های لگنی نسبت به هم حرکت ندارند و ممکن است تخمدان‌ها پشت رحم به‌هم نزدیک شوند (نشانه‌ی «تخمدان‌های بوسه‌زن»).
ضایعات عمقی (DIE): توده‌های هیپواکو، نامنظم و ثابت در دیواره رحم، واژن یا روده که نشان‌دهنده نفوذ آندومتر خارج رحم در بافت‌های عمیق است.
مایع آزاد در لگن: وجود مقدار کمی مایع در حفره داگلاس معمولاً ناشی از التهاب یا خونریزی ضایعات فعال آندومتر خارج رحم است.
تغییر شکل رحم یا تخمدان: چسبندگی‌ها باعث جابه‌جایی تخمدان یا خم‌شدگی رحم به سمت عقب می‌شوند؛ گاهی محور لگن نیز تغییر می‌کند.
درگیری مثانه یا روده: مشاهده ضخیم‌شدگی موضعی یا توده‌های هیپواکو در دیواره این اندام‌ها نشانه نفوذ ضایعات عمیق است.
Sliding sign منفی (کاهش تحرک اندام‌ها در سونو): هنگام فشار با پروب، رحم و تخمدان‌ها نسبت به هم حرکت نمی‌کنند؛ نشانگر چسبندگی شدید ناشی از آندومتر خارج رحم است.

تشخیص زودهنگام نقش بسیار حیاتی در حفظ باروری و کنترل علائم بیماری دارد. در مراحل اولیه ضایعات آندومتریوتیک هنوز گسترده نشده‌اند بنابراین درمان ساده‌تر و اثربخش‌تر است.
با شناسایی زودهنگام از طریق سونوگرافی ترانس‌واژینال یا MRI لگن می‌توان از چسبندگی و آسیب به تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ جلوگیری کرد. این امر به‌طور مستقیم احتمال باروری طبیعی را افزایش می‌دهد و نیاز به درمان‌های ناباروری مانند IVF را کاهش می‌دهد.
درمان سریع شامل داروهای هورمونی، کنترل درد و در موارد لازم جراحی محافظه‌کارانه است که مانع پیشرفت ضایعات می‌شود. تشخیص دیرهنگام معمولاً منجر به درد مزمن و ناباروری و پیچیدگی درمان می‌شود.
در مجموع آگاهی و غربالگری منظم زنان در سنین باروری مهم‌ترین عامل در شناسایی زودهنگام این بیماری و حفظ توانایی باروری طبیعی است.

آندومتریوز یکی از بیماری‌های پیچیده و تأثیرگذار بر سلامت زنان در سنین باروری است که در صورت عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند منجر به دردهای مزمن لگنی، چسبندگی اندام‌های تناسلی و ناباروری شود. سونوگرافی ترانس‌واژینال به‌عنوان نخستین و در دسترس‌ترین ابزار تصویربرداری، نقش محوری در تشخیص ضایعات آندومتریوتیک از جمله آندومتریوما، چسبندگی‌ها و درگیری عمقی بافت‌ها دارد و در کنار MRI و لاپاراسکوپی پایه اصلی ارزیابی بیماران را تشکیل می‌دهد. تشخیص زودهنگام با سونوگرافی، نه‌تنها مسیر درمان را هدفمندتر می‌کند بلکه از آسیب به تخمدان و لوله‌های فالوپ و کاهش باروری طبیعی پیشگیری خواهد کرد.
این عارضه بیماری‌ای است که تشخیص زودهنگام آن می‌تواند سرنوشت باروری و سلامت زنان را تغییر دهد. در کلینیک دکتر راضیه حیدری ارزیابی تخصصی با تکیه بر سونوگرافی ترانس‌واژینال و دیگر روش‌های تصویربرداری پیشرفته به‌صورت دقیق و علمی انجام می‌شود تا کوچک‌ترین ضایعات آندومتریوتیک شناسایی شوند. برای رزرو نوبت می توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس مرکز 02133300908 اقدام نمایید.

منابع
mayoclinic.org
my.clevelandclinic.org
pmc.ncbi.nlm.nih.gov