هر چند وقت یکبار باید عکس رنگی رحم گرفت؟

عکس رنگی رحم یا هیستروسالپنگوگرافی (HSG) یکی از آزمایش‌های تصویربرداری مهم با کمک یک ماده حاجب (رنگ مخصوص) است که داخل رحم و لوله‌ها تزریق می‌شود و در بررسی سلامت رحم و لوله‌های فالوپ است. سؤال مهمی که برای بسیاری از زنان پیش می‌آید این است که هیستروسالپنگوگرافی هر چند وقت یکبار باید انجام شود؟ در پاسخ به نکاتی از جمله موارد ضروری انجام عکس، دفعات تکرار مجاز، عوارض و مراقبت‌های جانبی می‌پردازیم. هیستروسالپنگوگرافی معمولاً یک آزمایش تشخیصی یک‌باره است نه دوره‌ای یا منظم؛ یعنی انجام آن فقط زمانی ضرورت دارد که پزشک بخواهد وضعیت لوله‌های رحم (فالوپ) و حفره‌ی رحم را در شرایط خاص بررسی کند. انجام بی‌دلیل یا مکرر این آزمایش نه تنها تأثیر مثبت ندارد بلکه می‌تواند باعث مشکلات جانبی (مانند درد و احتمال عفونت یا حساسیت به ماده حاجب) شود. اگر به دنبال انجام هیستروسالپینگوگرافی در پیروزی هستید کلینیک دکتر حیدری با بهره‌مندی از تجهیزات به‌روز و تیم تخصصی آماده ارائه این خدمت به بانوان محترم ساکن شرق و مرکز تهران است.

تکرار هیستروسالپنگوگرافی برخلاف آزمایش‌هایی مثل سونوگرافی محدودیت جدی دارد و معمولاً به موارد زیر وابسته است:
بر اساس تشخیص پزشک: عکس رنگی رحم نباید به صورت روتین و بی‌دلیل تکرار شود. معمولاً یک‌بار کفایت می‌کند مگر اینکه شرایط خاصی مثل نیاز به بررسی مجدد انجام درمان یا جراحی جدید یا بروز علائم جدید بوجود آید.
زنان با ناباروری اولیه: غالباً اگر نتیجه عکس واضح و کامل باشد نیاز به تکرار نیست مگر در صورت استفاده از تکنیک‌های درمانی جدید (مثلاً IVF یا جراحی‌های ترمیمی).
درمان نقایص قابل درمان یا رفع انسداد: گاهی پس از درمان (مثل هیستروسکوپی یا جراحی) برای تایید موفقیت درمان یک بار دیگر عکس رنگی تکرار می‌شود.
داشتن جراحی یا درمان بر روی رحم و لوله‌ها: اگر بیمار پس از جراحی ترمیمی لوله‌های رحمی یا عمل هیستروسکوپی قرار گرفته باشد پزشک ممکن است برای اطمینان از موفقیت درمان یا نبود انسداد مجدد یک عکس رنگی دیگر پس از گذشت چند ماه تجویز کند.
مشاهده یا بروز علائم جدید: چنانچه بعد از HSG اول بیمار دچار علائم درد، خونریزی غیرطبیعی یا مشکلات دیگر شود که نیاز به بررسی مجدد ساختار رحم و لوله‌ها را ایجاد کند ممکن است عکس رنگی تکرار شود.
نتایج غیرشفاف یا ناقص عکس قبلی: گاهی به‌دلیل مشکلات فنی و حرکت بیمار یا عدم تزریق صحیح ماده حاجب تصویر به‌درستی ثبت نمی‌شود. در این مواقع معمولاً پزشک بعد از گذشت چند ماه مجدداً دستور عکس‌برداری می‌دهد.
آغاز درمان‌های پیشرفته‌تر ناباروری: در برخی پروتکل‌های درمان ناباروری اگر مدت زیادی از عکس رنگی قبلی گذشته باشد یا شرایط بیمار تغییر کرده باشد پیش از شروع درمان‌هایی مانند IVF یا IUI تکرار HSG توصیه می‌شود.

دریافت اشعه ایکس

هر بار که هیستروسالپنگوگرافی انجام می‌شود بدن زن مقدار مشخصی اشعه یونیزان (اشعه ایکس) دریافت می‌کند. در حالی که دوز آن کم است اما تجمع این اشعه با تکرارهای متعدد می‌تواند به بافت‌های حساس (از جمله تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی) آسیب بزند. پزشکان اصولاً توصیه می‌کنند دریافت اشعه غیرضروری در تمام تصویر‌برداری‌ها به حداقل برسد.

احتمال بروز حساسیت به ماده حاجب

ماده حاجب یددار یا آب‌نمکی که داخل رحم تزریق می‌شود ممکن است در برخی افراد ایجاد واکنش آلرژیک کند. هر چقدر دفعات تکرار بیشتر باشد ریسک حساسیت هم بالاتر می‌رود حتی اگر دفعات اولیه مشکلی ایجاد نکرده باشد.

افزایش ریسک عفونت لگنی

ورود ابزار به داخل رحم و تزریق ماده از راه دهانه رحم به خصوص اگر به دفعات تکرار شود احتمال عفونت دستگاه تناسلی داخلی را بالا می‌برد؛ خصوصاً اگر بیمار زمینه ضعیف شدن سیستم ایمنی یا سابقه عفونت قبلی داشته باشد.

تجربه درد و ناراحتی ناخواسته

عکس رنگی رحم معمولاً با درجاتی از درد، گرفتگی رحم و گاهی لکه‌بینی همراه است. تکرار بیش از حد این فرآیند می‌تواند برای بیمار آزاردهنده باشد و استرس و نگرانی اضافی برای او ایجاد کند.

هزینه و اتلاف وقت غیرضروری

تکرار بدون دلیل پزشکی تنها هزینه اقتصادی برای بیمار و سیستم درمانی ایجاد می‌کند و منبع تصویربرداری را برای بیماران نیازمند واقعی کم می‌کند.

بی‌فایده بودن علمی تکرار بی‌دلیل

HSG عموماً تصویر ساختاری روشنی ارائه می‌دهد که کافی است و اگر واقعا تغییر عمده‌ای در وضعیت بیمار رخ نداده باشد یا نیاز به بررسی مجدد احساس نشود تکرار آن سودی ندارد.

انجام این تست کاملاً وابسته به رأی پزشک و شرایط بیمار است اما گروه‌های زیر بیشترین نیاز را به آن دارند:
زنان با مشکل ناباروری: زنانی که حداقل یک سال رابطه زناشویی محافظت‌نشده داشته‌اند و هنوز موفق به بارداری نشده‌اند کاندید اصلی HSG هستند. این تست یکی از مراحل کلیدی در بررسی علل نازایی است؛ خصوصاً برای رد انسداد یا آسیب لوله‌های رحمی.
سابقه بیماری یا جراحی لگنی: اشخاصی که سابقه عفونت شدید دستگاه تولید مثل (مانند بیماری‌های التهابی لگن، PID)، آندومتریوز یا جراحی‌هایی همچون برداشتن فیبروم و ترمیم لوله فالوپ داشته‌اند با توصیه پزشک باید وضعیت رحم و لوله‌هایشان مجدد بررسی شود.
سقط‌های مکرر یا خونریزی‌های غیرطبیعی: سوء عملکرد یا ناهنجاری‌های ساختاری رحم مثل دوشاخ بودن یا وجود تیغه (سپتوم) می‌توانند علت سقط‌های مکرر یا خونریزی‌های غیرمعمول باشند. HSG ابزار طلایی در کشف دقیق این مشکلات است.
آمادگی برای درمان‌های کمک باروری: زنانی که قرار است تحت درمان‌های تخصصی باروری مانند IVF (لقاح مصنوعی) یا IUI (تزریق اسپرم داخل رحم) قرار بگیرند معمولاً باید از سلامت کامل ساختار رحم و لوله‌ها توسط هیستروسالپنگوگرافی مطمئن شوند.
دردهای لگنی یا خونریزی با علت ناشناخته: در مواردی که بیمار درد لگنی مزمن یا خونریزی غیرطبیعی دارد و علت با روش‌های معمول مشخص نشده است انجام HSG می‌تواند به کشف بیماری‌های مخفی رحم یا لوله‌های فالوپ کمک کند.

انتخاب زمان مناسب: بهترین زمان انجام هیستروسالپنگوگرافی معمولاً روز ۷ تا ۱۰ چرخه قاعدگی است، یعنی بعد از پایان پریود و قبل از تخمک‌گذاری. در این بازه رحم و لوله‌های فالوپ باز و آماده مشاهده‌اند و احتمال بارداری وجود ندارد.
جلوگیری از بارداری قبل از عکس: در ماه انجام عکس رنگی رحم بهتر است از رابطه جنسی محافظت‌نشده پرهیز شود تا احتمال وجود بارداری صفر باشد زیرا این بررسی تنها برای زنانی انجام می‌شود که در آن چرخه باردار نیستند.
مصرف داروهای تجویز‌شده: پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک یا مسکن ملایم پیش از انجام عکس تجویز کند تا جلوی عفونت یا درد را بگیرد. معمولاً مصرف آنها یک روز قبل آغاز می‌شود.
رعایت بهداشت و عدم استفاده از تامپون: در روز معاینه ناحیه تناسلی باید کاملاً تمیز باشد اما از دوش واژینال یا تامپون استفاده نکنید تا واژن خشک یا تحریک‌نشود.
اطلاع دادن به پزشک درباره حساسیت‌ها یا بیماری‌ها: اگر سابقه‌ی عفونت لگنی، آلرژی به ید یا داروها دارید حتماً پزشک را مطلع کنید چون ماده رنگی به‌صورت تزریق داخل رحم استفاده می‌شود و باید اطمینان از بی‌خطر بودن آن حاصل شود.
همراه داشتن مدارک پزشکی قبلی: نتایج آزمایش‌ها یا سونوگرافی‌های پیشین خود را ببرید تا در تفسیر عکس جدید پزشک بتواند با اطلاعات کامل تصمیم بگیرد.
لباس و وسایل مناسب: از پوشیدن لباس تنگ خودداری کنید؛ بهتر است یک شلوار راحت و پیراهن دکمه‌دار بپوشید. معمولاً در مرکز تصویربرداری لباس مخصوص در اختیار شما قرار می‌گیرد.

در مجموع عکس رنگی رحم (HSG) یک تست تصویربرداری تخصصی است که نیاز به انجام آن کاملاً وابسته به تشخیص پزشک، شرایط بالینی و مسیر درمان فرد است؛ با توجه به حساسیت این آزمایش و احتمال بروز عوارض، تکرار آن فقط زمانی توصیه می‌شود که تغییر قابل توجهی در وضعیت بیمار رخ داده باشد یا پزشک برای ارزیابی نتیجه درمان یا رفع ابهام در تصاویر قبلی ضرورت ببیند.
بر خلاف بسیاری از آزمایش‌های روتین HSG معمولاً یک بار کافی است و انجام آن به فاصله‌های کوتاه یا بدون دلیل پزشکی نه تنها سودی ندارد بلکه می‌تواند سلامت بیمار را به خطر اندازد و هزینه‌های اضافی به‌همراه داشته باشد. بنابراین بهترین راهنما برای زمان‌بندی و دفعات این روش نظر تخصصی پزشک و شرایط ویژه هر فرد است؛ به هیچ عنوان نباید بر اساس توصیه عمومی یا نگرانی شخصی سرخود تکرار شود. در کلینیک دکتر راضیه حیدری همواره اصل بر دقت و حفظ آرامش بیماران و انتخاب کم‌خطرترین و مؤثرترین روش‌هاست. اگر شما یا یکی از عزیزانتان نیاز به مشاوره یا بررسی‌های تخصصی‌تر در حوزه ناباروری و سلامت رحم دارید می‌توانید با اطمینان خاطر از دانش و تجربه تیم درمانی ما بهره ببرید تا بهترین تصمیم متناسب با وضعیت سلامتی و اهداف درمانی شما اتخاذ شود. برای رزرو نوبت می توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس مرکز 02133300908 اقدام نمایید.

منابع
radiologyinfo.org
my.clevelandclinic.org
ncbi.nlm.nih.gov